Αυτοπροσωπογραφία με λευκό φόρεμα

Είναι Κυριακή, οπότε ας πάμε στην όμορφη Κρακοβία (Πολωνία) και στη συλλογή του Εθνικού Μουσείου. Σήμερα θα παρουσιάσουμε μια αυτοπροσωπογραφία του Γιάτσεκ Μαλτσέφσκι, Πολωνού συμβολιστή ζωγράφου που υπήρξε μια από τις κεντρικές μορφές του κινήματος των Νεαρής Πολωνίας. 

Η αυτοπροσωπογραφία με λευκό φόρεμα είναι ιδιαίτερα σημαντική στο έργο του καλλιτέχνη, ανάμεσα στις αμέτρητες αυτοπροσωπογραφίες που φιλοτέχνησε. Ο Μαλτσέφσκι παρουσιάζει το πάνω μισό του σώματός του ντυμένο με μια λευκή, γυναικεία μπλούζα με φουσκωτά μανίκια–έναν δετό γιακά διακοσμημένο με χρυσό κούμπωμα–και έναν λευκό, φανταχτερό μπερέ με μια κόκκινη κορδέλα καπέλου που εφαρμόζει σφιχτά στον κρόταφο. Μια φαρδιά, δερμάτινη ζώνη των ορεσίβιων πάνω από μια πολύχρωμη υφαντή ζώνη τυλίγει τους γοφούς. Η τελετουργική πόζα, με το δεξί χέρι να στηρίζεται στο γοφό (χειρονομία ιππότη) και το αριστερό χέρι να παρουσιάζει ένα πινέλο ως χαρακτηριστικό της κλίσης του ζωγράφου, προσδίδει στο πορτρέτο έναν επίσημο χαρακτήρα, αν και δεν στερείται γκροτέσκων στοιχείων.

Οι αυτοπροσωπογραφίες του Μαλτσέφκσι προκάλεσαν ιδιαίτερο εκνευρισμό στους σύγχρονους κριτικούς του, οι οποίοι κατηγορούσαν τον καλλιτέχνη για υπερβολική υπερηφάνεια και τάση για «μεταμφιέσεις». Ο πίνακας, όπως όλα τα συμβολικά έργα, δεν υπόκειται σε μονοσήμαντη ερμηνεία–μπορεί κανείς μόνο να προσπαθήσει να αναγνώσει το νόημά του. Ο πίνακας, συνεξεταζόμενος στο φόντο άλλων αυτοπροσωπογραφιών στις οποίες παρουσίαζε τον εαυτό του σε διάφορες ενσαρκώσεις, προσελκύει την προσοχή με τον συνδυασμό ανδρικών και γυναικείων, λαϊκών και ευγενών και φανταχτερών ενδυματολογικών στοιχείων, καθώς και με τις μεταφορές των χρησιμοποιούμενων χρωμάτων. Ο συνδυασμός αντιφατικών ενδυματολογικών χαρακτηριστικών, που αντιμετωπίζονται ως υλική φανέρωση της προσωπικότητας, μπορεί να υποδηλώνει την αίσθηση του καλλιτέχνη για την επίτευξη της ανάπτυξης του δικού του ανδρόγυνου πνεύματος πληρότητας. Η ιδέα του ανδρόγυνου ως πρωτότυπης, χαμένης ανθρώπινης μορφής και απαραίτητου στόχου των επιδιώξεων της ανθρωπότητας, προέρχεται από τον γνωστικισμό, ενώ αποτέλεσε ένα από τα βασικά προβλήματα του λογοτεχνικού και καλλιτεχνικού συμβολισμού. Νωρίτερα ήταν παρόν στον ρομαντικό μυστικισμό, του οποίου ο Μαλτσέφκσι ήταν κληρονόμος και οπαδός. Σύμφωνα με τις πεποιθήσεις του ρομαντισμού και του συμβολισμού, οι καλλιτέχνες και οι ποιητές, ως άνθρωποι που διέσχιζαν τους πνευματικούς και πνευματικούς ορίζοντες της εποχής, αγωνιζόμενοι για την ομορφιά και το ιδεώδες, αισθάνονταν πάντα πιο έντονα την ανολοκλήρωση της ανθρώπινης φύσης και την ανάγκη ανάκτησης της χαμένης τελειότητας. Ως ανώτερα πνεύματα, βρίσκονταν πιο κοντά στην επίτευξη του ιδανικού. 

Στο έργο του Μαλτσέφκσι, η συμβολική ενσωμάτωση της προσωπικότητας τονίζεται επίσης από ένα σύνολο χρωμάτων. Το λευκό, το οποίο κυριαρχεί στον πίνακα ως ζωγραφικό ισοδύναμο του θεϊκού φωτός, αποτελεί μεταφορά της τελειότητας, αλλά συνδυάζεται επίσης με το θηλυκό στοιχείο. Από την άλλη πλευρά, τα μπαλώματα από κόκκινο του αμάραντου μπορεί να είναι ένδειξη του αρρενωπού στοιχείου και ταυτόχρονα έκφραση του πόνου, που συνοδεύει πάντα τον ρόλο του ιδιοφυούς καλλιτέχνη.

ΥΓ. Ο Γιάτσεκ Μαλτσέφκσι ήταν ένας από τους βασικούς καλλιτέχνες του κινήματος της Νεαρής Πολωνίας. Ανακάλυψε τις απεικονίσεις του θανάτου του Μαλτσέφσκι.