Master of 1537
Σήμερα είναι 1η Απριλίου, άρα είναι η Πρωταπριλιά, που σύμφωνα με το έθιμο περιλαμβάνει φάρσες και ψέμματα. Ποιόν άλλο θα μπορούσαμε λοιπόν να παρουσιάσουμε σήμερα εκτός από έναν γελωτοποιό;
Ας μεταφερθούμε στην Ευρώπη της Αναγέννησης. Το 1494, ο Σεμπάστιαν Μπραντ δημοσίευσε το Πλοίο των Τρελών, ενώ το 1511 ακολούθησε το Εγκώμιο τρέλας του Έρασμου. Και τα δύο κείμενα γνώρισαν τεράστια δημοτικότητα, εδραιώνοντας τον Τρελό ως κεντρική φιγούρα στην σκέψη του 16ου αιώνα. Εν μέσω σαρωτικών πολιτικών και θρησκευτικών ανακατατάξεων, ο Τρελός αναδείχθηκε σε σύμβολο διαφωνίας, αμφισβητώντας την καθιερωμένη κοινωνική τάξη μέσω της σάτιρας και της ανατροπής. Η εικόνα του, που κυκλοφόρησε ευρέως σε χαρακτικά, έγινε άμεσα αναγνωρίσιμη: ζωηρά, αντιθετικά ενδύματα, ένα καπέλο στολισμένο με το οικόσημο ενός κόκορα, αυτιά γαϊδάρου και κουδούνια, μαζί με ένα ραβδί με το δικό του γκροτέσκο ομοίωμα–το μαρότε, στο οποίο απευθυνόταν σαν να μιλούσε στον εαυτό του.
Το πορτρέτο αυτό ακολουθεί τις οπτικές συμβάσεις που ορίζουν τον Τρελό. Αποδίδεται με εξαιρετικά ρεαλιστικό ύφος και αποτυπώνει περίπλοκες λεπτομέρειες, από τη γούνινη κομψότητα της ενδυμασίας του μέχρι τα μακριά, αγκαθωτά δάχτυλά του που έχουν φλεβιάσει από την ηλικία και τις εκφραστικές ρυτίδες γύρω από τα μάτια του. Κρατά επίσης ένα ζευγάρι γυαλιά–ένα άλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα του Τρελού–που κοροϊδεύει τον μελετητή και συμβολίζει τη διαστρεβλωμένη αντίληψη της πραγματικότητας, ένα βασικό θέμα της τρέλας.
Η εικόνα του Τρελού που κοιτάζει μέσα από τα δάχτυλά του ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη στον γερμανικό κόσμο και στις Κάτω Χώρες. Η χειρονομία αυτή παραπέμπει σε μια κοινή φράση στα γερμανικά και τα ολλανδικά, που αναφέρεται στην πράξη του να κλείνεις τα μάτια σε μια ηθικά αμφίβολη ή ακόμη και παράνομη συμπεριφορά. Το «Πλοίο των τρελών» του Μπραντ παραπέμπει σε αυτό όταν ένας σύζυγος προσποιείται άγνοια για τη μοιχεία της συζύγου του–η δική του απιστία χρησιμεύει ως δικαιολογία για την εσκεμμένη τύφλωσή του.
Στο πορτραίτο του Δασκάλου του 1537, ο Τρελός έχει επίσης αφαιρέσει τα γυαλιά του, ενισχύοντας περαιτέρω την άρνησή του να δει. Αυτή η πράξη αποφυγής μπορεί να ερμηνευτεί ευρύτερα ως υπερβολική ανοχή, που οδηγεί στην κοινωνική τρέλα. Ένα σύγχρονο χαρακτικό απηχεί αυτό το συναίσθημα με την επιγραφή: «Στις μέρες μας, οι άνθρωποι κοιτάζουν μέσα από τα δάχτυλά τους· γι' αυτό όλα πάνε στραβά παντού».
Καλή Πρωταπριλιά!
ΥΓ. Ένας άλλος πίνακας του Τρελού κοσμούσε πρόσφατα το εξώφυλλο ενός άλμπουμ της Lady Gaga! Κι είχε ένα πολύ ιδιαίτερο νόημα. Δες ποιός είναι ο γελωτοποιός στο εξώφυλλο του Harlequin της Lady Gaga!