چهره‌نگاره‌‌ای از دلقک دربار

امروز اول آوریل است، یعنی روز دروغ آوریل! این روز رسمی سالانه است که شامل شوخی‌های عملی و حقه و کلک می‌شود. پس چه کسی بهتر از یک دلقک برای نمایش در این روز؟

بیایید به اروپای دوره رنسانس برویم. سباستین برانت در سال ۱۴۹۴ م.، کتاب کشتی ابلهان را منتشر کرد و اراسموس در سال ۱۵۱۱ م.، کتاب مدح جنون را نوشت. هر دو متن بسیار محبوب شدند و دلقک را به عنوان نمادی مهم در اندیشه قرن شانزدهم میلادی معرفی کردند. در میان تحولات سیاسی و مذهبی آن دوران، دلقک به عنوان چهره‌ای معترض و زیر سوال برنده‌ی نظم اجتماعی از طریق طنز و وارونگی ظاهر شد. تصویر او که در حکاکی‌های آن دوران به‌طور گسترده منتشر شد و به راحتی قابل تشخیص بود. لباس‌های رنگارنگ متضاد، کلاه مزین به تاج خروسی، گوش‌های الاغ، زنگوله‌ و چوبدستی‌ای به نام مَروت که سر دلقک دیگری را روی خود داشت و دلقک طوری با آن صحبت می‌کرد که انگار با خودش حرف می‌زند.

این چهره‌گاره دقیقاً از همان قواعد بصری که دلقک را تعریف می‌کند پیروی می‌کند. به سبک بسیار واقع‌گرایانه‌ای اجرا شده و جزئیات ظریفی را به تصویر می‌کشد؛ از پارچه‌ی ظریف و خزدار لباسش گرفته تا انگشتان بلند و لاغر با رگ‌های برجسته و چین‌های دور چشمانش. او همچنین عینکی را در دست دارد، یکی دیگر از ویژگی‌های نمادین دلقک، که هم تمسخر عالمان را نشان می‌دهد و هم نمایانگر درک تحریف‌شده از واقعیت است که جوهره‌ی مفهوم جنون محسوب می‌شود.

تصویر دلقک که از لابه‌لای انگشتانش [به بیننده] نگاه می‌کند در جهان آلمانی و هلندی بسیار رایج بود. این ژست به عبارتی رایج در زبان‌های آلمانی و هلندی اشاره دارد که "چشم‌پوشی عمدی از رفتارهای غیراخلاقی یا حتی غیرقانونی" را توصیف می‌کند. در کشتی ابلهان برانت، این مفهوم زمانی دیده می‌شود که مردی خیانت همسرش را نادیده می‌گیرد چراکه خود نیز وفادار نبوده است و به همین دلیل، وانمود می‌کند که نمی‌بیند.

در این چهره‌نگاره از استاد ۱۵۳۷ (هنرمند ناشناخته)، دلقک حتی عینکش را نیز برداشته است که این موضوع، تأکیدی مضاعف بر امتناع او از دیدن حقیقت دارد. این عمل چشم‌پوشی را می‌توان در سطحی گسترده‌تر، به عنوان تساهل بیش از حد که منجر به حماقت اجتماعی می‌شود، تفسیر کرد. در حکاکی معاصر، متنی مشابه با این مفهوم نوشته شده است: "این روزها، مردم از لابه‌لای انگشتانشان نگاه می‌کنند و به همین دلیل، همه چیز در همه جا در حال خراب شدن است."

روز دروغ آوریل مبارک!

پ.ن. اخیراً نقاشی‌ای از دلقک روی جلد آلبوم لیدی گاگا قرار گرفته است! این انتخاب معنای خاصی داشت. ببینید چه کسی روی جلد "دلقک هارلکین" از لیدی گاگا قرار دارد!