Meester I.A.M. van Zwolle
Eerste indruk: Vreselijk! Dodelijk! Walgelijk? De truc om dit stuk te waarderen zit, in het in de geest van de Renaissance kruipen en om dat te doen hoeven we ons alleen maar af te vragen waarom iemand al naar zo'n beeld zou willen kijken.
De christelijke religie vormde de kern van het leven in de Renaissance en was overal aanwezig in de kunst van die periode: voorstellingen van Christus, de Maagd Maria of welke van de talrijke heiligen dan ook, vulden schilderijen, architectuur, altaarstukken en manuscripten. Beelden hadden ook betrekking op het hiernamaals en we zien verwijzingen in de kunst naar de vergankelijkheid van het leven en het belang van het leiden van een goed leven om zo daarna toegelaten te worden in de hemel. In de geest van de Renaissance is dit bewustzijn van de dood en de noodzaak zich tijdens het leven voor te bereiden op wat daarna komt van het hoogste belang, maar helemaal niet ongewoon.
Afdrukken, zoals die van deze Nederlandse gravure zouden zijn gemaakt, belichten de zorg om het innerlijke spirituele leven . Ons vallen ten eerste de talrijke schedels op, die ons confronteren met het onderwerp: de onvermijdelijkheid van de dood. Het schouwspel is geplaatst in een gotieke, gewelfde grafkelder, waarin op de vloer een lijk tot op het bot aan het ontbinden is. Een slang - een symbool van het kwaad in christelijke kunst - slingert zich door de holten van de schedel en waarschuwt tegen zonden. De houding van het lijk is rommelig en de sluier is verfrommeld, omdat die door de tijd heen in verval is geraakt en zo het griezelige lijkt onthult. Boven het lijk is de gestalte van Mozes te zien, die de Tien Geboden vasthoudt. Er staan verscheidene inscripties in het beeld, die volgens het British Museum, ‘het centrale thema benadrukken’ om een vroom en nadenkend leven te leiden teneinde goed te sterven.
Gravures konden in grote aantallen worden afgedrukt, wat betekent dat dit plaatje wijd verspreid kon worden en relatief goedkoop kon zijn. De productie ervan laat daarom diepgewortelde religieuze waarden in de kunst zien, die de behoefte uitdrukken om rekening te houden met de reis van het leven en haar onzekerheden en zin te geven aan iets dat uiteindelijk zo breekbaar is. Sterfelijkheid, dood en verval waren een intrinsiek - en onvermijdelijk - deel van het dagelijks leven: het was belangrijk om, dit overdenkende, in de kassen van de schedel te staren, want het levert betekenisvolle boodschappen op als je dat doet.
Onze reactie op dit beeld zou ook veel kunnen zeggen over het moderne leven: contemplatie bij schedels en sterfelijkheid? Nee dank u! Hoewel... alleen omdat je niet altijd actief op zoek gaat naar deze onderwerpen, betekent niet dat je er van verschoond blijft: we hoeven maar onze eigen ervaringen onder ogen te zien en het nieuws te volgen om te zien dat dit soort thema's niet veel veranderd zijn. Op die manier zijn sterk verbonden met onze voorgangers uit de Renaissance hoewel ze honderden jaren van ons af staan.
- Sarah