De goochelaar

Er zijn vijf versies van dit schilderij en één gravure, maar de meeste experts zijn ervan overtuigd dat het meest betrouwbare exemplaar deel uitmaakt van de collectie van het Musée Municipal in St.-Germain-en-Laye, welke wordt bewaard in een kluis en enkel op een beperkte basis wordt uitgeleend.

Bosch laat zien hoe mensen voor de gek worden gehouden door een gebrek aan alertheid en inzicht. Hierdoor ontstaat er een betoverende spanning die in zijn latere schilderijen terugkomt. De goochelaar aan de rechterkant van het beeld boeit zijn geïntrigeerde en diverse publiek met een spelletje balletje-balletje. Het centrale personage en de ware focus van het beeld is de man van aanzien op de voorgrond, die naar voren leunt en gefixeerd is op de parel in de hand van de goochelaar, terwijl hij zich er niet van bewust is dat zijn geldbeurs wordt gestolen. Bosch schildert de goochelaar af als een gewone crimineel die zijn prooi naar binnen lokt.

Het kind dat alleen oog heeft voor het slachtoffer en de man die de geldbeurs steelt lijken dit Vlaamse spreekwoord uit te beelden: "Hij die zich door goocheltrucs laat misleiden, verliest zijn geld en wordt het lachertje van kinderen." Een ander Vlaams spreekwoord, dat rond 1480 werd gepubliceerd en populair was in Bosch' geboorteplaats 's-Hertogenbosch, rond de tijd dat dit werk werd geschilderd, luidt: "Niemand is zo dwaas als een opzettelijke dwaas".

In het schilderij worden dieren gebruikt om menselijke eigenschappen te symboliseren die de misleiding en het slachtofferschap mogelijk maken. De kleine uil uit de mand om het middel van de goochelaar duidt op zijn intelligentie. De kikkers die uit de mond van het centrale personage springen, vertegenwoordigen de mate waarin het slachtoffer de rede losliet en toegaf aan zijn dierlijke impulsen.

Fijne 1 april! :) Luister hier naar kontmuziek geschreven door Jheronimus Bosch in de Tuin der Lusten!