Michelangelo Merisi da Caravaggio
Dit meesterwerk van Caravaggio toont het moment waarop Jezus Matteüs oproept hem te volgen. Caravaggio schilderde het voor de San Luigi dei Francesi kerk in Rome, waar het nog steeds hangt naast twee andere schilderijen van Caravaggio waarop Matteüs is afgebeeld: Het martelaarschap van Matteüs en Matteüs en de Engel. Alle drie werden zij voltooid tussen 1599 en 1602 voor dezelfde opdrachtgever. Waarschijnlijk heeft Caravaggio tegelijkertijd aan deze doeken gewerkt.
Het schilderij beeldt het verhaal af uit het evangelie van Matteüs 9:9: "Toen Jezus, van daar verderging, zag hij bij het tolhuis een man die Matteüs heette, en hij zei tegen hem: 'Volg mij.' Hij stond op en volgde hem." Caravaggio schildert Matteüs de tollenaar met vier andere mannen zittend aan een tafel. Jezus Christus en Petrus zijn de kamer binnengekomen en Jezus wijst naar Matteüs. Een lichtstraal verlicht de gezichten van de mannen aan de tafel die Jezus aankijken.
Het is enigszins verrassend dat er een levendige discussie bestaat over de vraag wie van de mannen aan de tafel Matteüs is. Het wijzende gebaar van de bebaarde man aan de tafel kan op twee manieren worden uitgelegd: (a) de bebaarde is Matteüs die vraagt "Wie, ik?!", wijzend naar zichzelf, of (b) de bebaarde man wijst naar de jonge man aan het eind van de tafel, voorovergebogen, en zoals dat past bij een tollenaar, het geld tellend, waarbij hij vraagt "Wie, hij?!". Hoe het ook zij, de bebaarde man lijkt enigszins sceptisch.
De meeste geleerden houden houden het op (a), de bebaarde man. En hun opvatting wordt ondersteund door het feit dat dezelfde bebaarde persoon model heeft gestaan voor Matteüs in de twee andere schilderijen, hoewel Caravaggio hem daar ouder doet lijken. De steun voor optie (b) is van recenter datum. Daarbij wordt ervan uitgegaan dat het schilderij het moment vastlegt direct voordat een jonge Matteüs zijn hoofd verheft om Christus te aanschouwen. Anderen, die zich noch voor (a), noch voor (b) willen uitspreken, gaan uit van een derde optie (c). Zij richten hun verwijt aan de kunstenaar en noemen het schilderij 'bewust dubbelzinnig'.
Een ander fascinerend element in het schilderij is de hand van Jezus. Die is een bijna volmaakt spiegelbeeld van de naar God uitgestrekte hand van Adam, zoals Michelangelo hem schilderde. De stijl van Caravaggio was een bewuste, uitgesproken breuk met het idealisme van Michelangelo, waarin iedereen er altijd volmaakt uitziet. Caravaggio, daarentegen, schilderde wat hij zag en hoe hij het zag. Bovendien was zijn claire-obscur zo sterk en krachtig dat het een eigen naam kreeg: tenebrisme. De invloed ervan kun je tegenwoordig alom zien in de moderne filmkunst. Regisseurs beseffen hoe sterk het effect op toeschouwers is van zulke contrasterende beelden. Dit samenspel van intellectuele kracht en artistieke moed heeft het oeuvre van Caravaggio in de afgelopen ruim 400 jaar zo geliefd gemaakt.
- Clinton Pittman
PS Hoe is Caravaggio aan zijn einde gekomen? Op die vraag is geen gemakkelijk antwoord te geven ... Kijk maar eens hier.