Pieter Bruegel de Oude
We vervolgen onze prachtige samenwerking met de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België in Brussel met dit 'Hieronymus Bosch-achtige' schilderij van Pieter Bruegel de Oude. Geniet ervan!
Bruegel schilderde deze voorstelling toen hij nog in Antwerpen woonde en tekeningen leverde aan de graveur Hieronymus Cock. Nadat hij zich had afgekeerd van de destijds dominante Italiaanse voorbeelden, richtte hij zich op de toen als ouderwets beschouwde traditie van de wereld van Hieronymus Bosch. Voor onze verbaasde ogen ontvouwt zich een ogenschijnlijk onontwarbare kluwen van wezens en vormen. Vanuit het ver verwijderde middelpunt van een heldere lichtkring komen de monsters te voorschijn om zich als een golf in de branding op het aardoppervlak te storten. Engelen, onder aanvoering van Sint-Michaël, bestrijden hen. Broodmager in zijn gouden wapenuitrusting slaat hij met zijn zwaard in op de zevenkoppige draak die hij met zijn voet in bedwang houdt. De strijd van de aartsengel met de gevallen engelen wordt beschreven in het boek Openbaringen (vers 12, 3-9) en is vaak afgebeeld vanaf de middeleeuwen. In de versie van Bruegel wordt het geweld niet getoond in het verbeten karakter van het gevecht. Want Sint-Michaël en zijn bescheiden legertje lijken zich niet echt bedreigd te voelen door de demonen. Bruegel richt zich op de heftigheid, hels en oneindig, waarmee deze kruipende, weerzinwekkende massa, die het gehele oppervlak van het doek vult, neerdaalt in een opmerkelijk op gecoördineerde actie, die de zeggingskracht van het doek vergroot. Door minitieus geobserveerde elementen aan de wereld van de planten, dieren, mineralen en mensen te ontlenen en deze te combineren om hybride, wanstaltige wezens te scheppen, creëert Bruegel niet alleen de meest afschuwelijke creaturen, maar ook de meest opmerkelijke, meest fantastische die je je maar kunt voorstellen. Een reusachtige garnaal, voorzien van mosselschelpen, een menselijke hoofd met vlindervleugels dat vastzit aan een vormloos, opgeblazen lichaam, een vadsige dwerg met een van pluimen voorziene helm op zijn hoofd die een zonnewijzer draagt, slijmerige vissen met armen, hagedissenhuiden, scharen van schaaldieren ... een vrijwel onuitputtelijke opsomming. In de mêlee krijgt elk onderdeel zijn eigen karakter door de nauwgezette weergave van de texturen. Met hun langgerekte, verfijnde silhouetten bevinden de metgezellen van Sint-Michaël, elegant gekleed in delicate, lichtgevend gekleurde tunieken, zich vanzelfsprekend aan de zijde van het Goede. Zij bevinden zich in een staat van genade, die hen in staat stelt de monsterlijke horden moeiteloos te overheersen en bewegen zich in een heldere, azuurblauwe hemel die in scherp contrast staat met de duisternis die aan de opstandigen is toebedeeld. Bruegel toont zich hiermee een briljant colorist, die vakkundig rode, groene, blauwe en witte accenten aanbrengt en de donkerbruine en licht beige okers afwisselt met levendige kleuren.
Tekst: Veronique Bücken, Museum voor Oude Kunst. Een keuze, Brussel 2001, © Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Brussel
PS Het thema van De val der opstandige engelen werd als kunstwerk getoond in de beroemde Netflix televisieserie, Dark. Heb je die gezien? Klik hier om kunst te ontdekken in deze serie.
PPS Als je nog op zoek bent iets fantastisch om op je muur te hangen - bekijk dan onze DailyArt Prints hier :)