Zelfportret in witte jurk

Het is zondag, we gaan naar het prachtige Krakau (Polen) en de collectie van het Nationaal Museum. Vandaag bekijken we een zelfportret van Jacek Malczewski, een Poolse symbolistische schilder en een van de centrale figuren van de 'Jong Polen' beweging (Młoda Polska). 

Zelfportret in witte jurk is van bijzonder belang in het oeuvre van de kunstenaar en maakt deel uit van talloze zelfportretten. Malczewski toont de bovenste helft van zijn lichaam in een witte damesblouse met pofmouwen.  De kraag is dichtgeknoopt en versierd met een gouden gesp. Een witte, chique baret met een rode band is strak gespannen tegen zijn slaap. Rond de heupen draagt hij een brede leren highlander riem bovenop een veelkleurige geweven riem. Zijn rechterhand steunt op de heup (het gebaar van een ridder) en in zijn linkerhand houdt hij een penseel vast als attribuut van zijn roeping als schilder. De ceremoniële houding geeft het portret een officieel karakter, maar is niet gespeend van groteske elementen.

Malczewski's zelfportretten wekten vooral irritatie op bij de critici van zijn tijd.  Ze beschuldigden de kunstenaar van hoogmoed en een neiging tot "kostuummakerij". Zoals bij alle symbolische werken is het schilderij niet eenduidig te interpreteren. Je kunt alleen maar proberen de betekenis ervan te lezen. Als je het werk bekijkt tegenover zijn andere zelfportretten waarin hij zichzelf in verschillende incarnaties presenteerde, valt hier de combinatie van mannelijke en vrouwelijke, volkse en adellijke, en fantasievolle kostuumelementen op, evenals de metafoor van de gebruikte kleuren. De combinatie van tegenstrijdige kenmerken kan je zien als een materiële uitdrukking van zijn persoonlijkheid en suggereert dat de kunstenaar het gevoel heeft dat hij iets heeft bereikt in de ontwikkeling van zijn eigen androgyne vorm van volledigheid. Het idee van een androgyne persoon als een originele, verloren menselijke figuur en een noodzakelijk doel van de aspiraties van de mensheid, komt uit de gnostiek.  Het was een van de basisthema's van de literaire en artistieke symboliek. Eerder was het te vinden in de romantische mystiek, waarvan Malczewski een erfgenaam en volgeling was. Kunstenaars en dichters uit de romantiek en het symbolisme zagen zich als mensen die de intellectuele en spirituele horizonten van het tijdperk overschreden. Ze streefden naar schoonheid en het ideale, maar voelden de onvolledigheid van de menselijke natuur en daarmee de noodzaak om de verloren perfectie opnieuw te winnen. Als hogere geesten waren ze dichter bij het bereiken van het ideaal. 

In het werk van Malczewski wordt de symbolische integratie van de persoonlijkheid ook benadrukt door een reeks kleuren. Wit domineert het schilderij en is het schilderkunstig equivalent van goddelijk licht. Wit is een metafoor voor perfectie, en het wordt ook geassocieerd met het vrouwelijke element. De vlekken amarantrood kan je zien als het mannelijke element en het rood drukt tegelijk het lijden uit, dat altijd gepaard gaat met de rol van de geniale kunstenaar.

PS Jacek Malczewski was een van de belangrijkste kunstenaars van de 'Jong Polen'-beweging. Ontdek Malczewski's portretten van de dood.