Meester van 1537
Vandaag is het 1 april, Dag van de Grap die elk jaar weer uitnodigt tot grappen en grollen. Wie kunnen we vandaag anders laten zien dan een nar?
Laten we naar het Europa van de Renaissance gaan. In 1494 publiceerde Sébastien Brant Het schip der dwazen, in 1511 gevolgd door Erasmus' Lof der Zotheid. Beide teksten genoten een immense populariteit en verankerden de nar als centrale figuur in het 16e-eeuwse denken. Te midden van ingrijpende politieke en religieuze omwentelingen kwam de nar naar voren als een symbool van andersdenkenden, die de gevestigde sociale orde in twijfel trokken door middel van satire en subversie. Zijn beeltenis werd op grote schaal verspreid in gravures en is onmiddellijk herkenbaar: levendige, contrasterende kledij, een narrenkap versierd met de kam van een haan, ezelsoren en bellen, en met een staf naar zijn eigen groteske beeltenis - de marotte - die hij toespreekt alsof hij tegen zichzelf spreekt.
Dit portret volgt de visuele conventies die de nar definiëren. Het is weergegeven in een zeer realistische stijl en bevat subtiele details: de met bont gevoerde elegantie van zijn kledij, zijn lange, pezige vingers, dooraderd door ouderdom en de expressieve plooien rond zijn ogen. Hij houdt ook een bril vast - een ander kenmerk van de dwaas - die zowel de spot drijft met de geleerde als symbool staat voor het vervormen van de werkelijkheid, een kernthema van dwaasheid.
Het beeld van de nar die door zijn vingers tuurt kwam vooral voor in de Duitse wereld en de Nederlanden. Dit gebaar verwijst naar een veelgebruikte uitdrukking in het Duits en het Nederlands: "het door de vingers zien" van moreel dubieus of zelfs illegaal gedrag. Brants Schip der Zotten verwijst hiernaar wanneer een echtgenoot onwetendheid veinst over het overspel van zijn vrouw. Zijn eigen ontrouw dient als rechtvaardiging voor zijn opzettelijke blindheid.
Op het portret van de Meester uit 1537 heeft de dwaas ook zijn bril afgezet, wat zijn weigering om te willen zien nog versterkt. Deze daad van vermijding kan ruimer worden geïnterpreteerd als een buitensporige tolerantie, die leidt tot maatschappelijke dwaasheid. Een eigentijdse gravure herhaalt dit gevoel met de inscriptie: “Tegenwoordig kijken mensen door hun vingers, daarom gaat alles overal fout.”
Geniet van de 1 aprilgrappen!
PS Een ander schilderij van Jester sierde onlangs de cover van een album van Lady Gaga! En het had een heel speciale betekenis. Zie je wie de nar is op de Harlekijn cover van Lady Gaga?