Joodse vrouw met sinaasappelen

Onder de weinige schilderijen die de Poolse schilder Aleksander Gierymski in zijn eigen oeuvre oprecht bewonderde, valt Joodse vrouw met sinaasappelen op. Ondanks zijn neiging om zeer kritisch te zijn over zijn werk, uitte hij zijn zeldzame tevredenheid in een brief aan zijn vriend Prosper Dziekoński:

"Terwijl de Joodse vrouw... misschien wel mijn beste schilderij was (...), duivels levendig en kleurrijk. Ik overdrijf misschien - maar hoe dan ook, als ik ooit weer serieus ga schilderen, zal ik met grote en middelgrote figuren verdergaan - geen landschappen meer voor mij."

Het schilderij verrast door zijn opvallend realisme. Het gezicht van de vrouw is met aangrijpende details weergegeven en weerspiegelt uitputting, berusting en de last van armoede. Gierymski waagde zich zelden aan portretkunst, waardoor Joodse vrouw met sinaasappelen een uitzonderlijk werk werd tussen zijn stadsgezichten van die tijd, waarin figuren vaak een ondergeschikte rol speelden. Vooral zijn vermogen de rauwe emoties van het model vast te leggen is opvallend. In die tijd worstelde hij zelf met financiële tegenslag en voelde zich onbegrepen in zijn thuisland. De artistieke kringen van Warschau bekritiseerden hem omdat hij alledaagse onderwerpen afbeeldde in plaats van inspiratie te halen uit de geschiedenis. 

De turbulente oorlogsgeschiedenis van Joodse vrouw met sinaasappelen is onmogelijk over het hoofd te zien. Het schilderij werd in 1928 verworven door het Nationaal Museum in Warschau en werd bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog verborgen in een museumopslagplaats. Tijdens de Opstand van Warschau zag museumdirecteur Stanisław Lorentz de opbergkisten met het kunstwerk, maar tegen de tijd dat hij in januari 1945 terugkeerde naar de verwoeste stad, was het schilderij verdwenen, samen met een half miljoen meesterwerken die tijdens de oorlog uit Polen waren geplunderd. Gedacht werd dat het voor altijd verloren was gegaan, maar het kwam in 2010 onverwacht weer boven water in een veilinghuis in Buxtehude, vlakbij Hamburg. Het werd geïdentificeerd via vooroorlogse foto's uit de NMW-collectie en werd teruggevonden dankzij de inspanningen van het Poolse Ministerie van Cultuur en Nationaal Erfgoed. Na een uitgebreid conserveringsproces werd Joodse vrouw met sinaasappelen opnieuw opgenomen in het Nationaal Museum in Warschau, waar het nog steeds een hoogtepunt is van de Galerie voor 19e-eeuwse kunst.