Wernyhora

Jan Alojzy Matejko był polskim malarzem znanym z historycznych wydarzeń politycznych i militarnych w Polsce. Tutaj przedstawia on Weryhora, lirnika i ukraińskiego wieszcza — według jednych postać legendarna, według innych historyczna — żyjący w drugiej połowie XVIII wieku, w czasie tzw. koliszczyzny, gwałtownego powstania przeciwko Polakom, Żydom, duchowieństwu rzymskokatolickiemu i unickiemu oraz ukraińskiej szlachcie. Przepowiadał rozbiory Polski, nieudane powstania narodowowyzwoleńcze i odrodzenie państwa polskiego z pomocą Anglii i Turcji.

Matejko rozpoczął pracę nad tym obrazem w połowie lat 70. XIX wieku, kiedy stosunki między Rusinami i Polakami na Ukrainie stały się szczególnie napięte z powodu konfliktów narodowo-religijnych. Wernyhora zostaje pokazany, jak wypowiada swoje proroctwo. Ze wschodnim krzyżem na piersi reprezentuje „byłą Ukrainę Lachów i Rusinów, kraj zgody narodowej i społecznej”. Lira u jego stóp jest symbolem pieśni ratującej wspólne dziedzictwo ukraińskie i polskie. Siedzący po jego lewej szlachcic zapisuje słowa przepowiedni.